شایسته‌سالاری در دامپزشکی از کدام مسیر؟
در قرن بیست و یکم و با توسعه روزافزون فناوری های ارتباطی و وقوع انقلاب صنعتی چهارم، برای کسب موفقیت در اهداف سازمانی، مهارت و پیش نیازهای خاصی لازم است.
شایسته‌سالاری در دامپزشکی از کدام مسیر؟
یادداشتی از دکتر حسین یاوری معاون توسعه مدیریت و منابع اداره کل دامپزشکی خراسان شمالی
خدا خیرش دهد آنکه را گفته: «چو فردا شود، فکر فردا کنیم!» اما شتاب تحولات در دنیای معاصر به حدی است که هر فرد یا سازمانی که نتواند خود را به سرعت با این تغییرات سازگار کند، اگر نگوییم رو به قهقرا می رود، حتما از گردونه رقابت ها حذف می شود. به تعبیر قدما، دوراندیشی و فرزند زمانه خویشتن بودن، شرط عقل است. در قرن بیست و یکم و با توسعه روزافزون فناوری های ارتباطی و وقوع انقلاب صنعتی چهارم، برای کسب موفقیت در اهداف سازمانی، مهارت و پیش نیازهای خاصی لازم است.
بعضی جملات را نمی توان به عنوان گزاره علمی و حتی یک موضع گیری مشخص در نظر گرفت، اما همین جمله ها می توانند ما را به اندیشیدن وادار یا زمینه ای برای بحث و گفت و گو و تبادل نظر ایجاد کنند. در یادداشت اخیر نگارنده اشاره شد که دامپزشکی در عصر انقلاب چهارم صنعتی وارد فاز تکامل سیستمی شده است و به طور مبسوط شرح داده شد تاکتیک، استراتژی و چشم انداز خود را نه تنها در سطح ملی، بلکه در سطح بین المللی به گونه ای تعریف نموده است که مسیرهای حرکت برای انجام ماموریت هایش به طور شفاف مشخص است. اما نباید از این موضوع غافل شویم که حرکت در این مسیرهای مشخص برای انجام ماموریت ها نیازمند آن دسته از مهارت های شغلی است تا بتوان برای تکامل سیستم ها خود را با ساختارهای جدید و نوظهور تطبیق داد. یکی از ابزارهای مهم و کلیدی در این فرایند، شایسته سالاری است.
قبل از تشریح فرایند انتخاب مسیر شایسته سالاری، بد نیست به دو گزاره ای که در مقالات معتبر علمی برای اتخاذ رویکرد صحیح برنامه ریزی استراتژیک در عصر کنونی اشاره می شود، بنگریم تا از دنیای تجارت بالاخص در زمینه مهارت های شغلی که دستخوش تحولات بی‌سابقه شده است، غافل نباشیم:
- طول عمر شرکت ها که در سال 1965 به طور میانگین 33 سال بود، در 2027 به 12 سال کاهش خواهد یافت.
- توجه به انقلاب مهارت ها و مقتضیات آن، اساس ماندگاری و طول عمر شرکت ها در آینده خواهد بود.
شاید اگر واژه شایسته سالاری در چند دهه اخیر این اندازه فراگیر نبود، لازم بود در ابتدای این یادداشت مقدمه ای مبسوط برای مفهوم پردازی آن بنویسیم؛ اما اکنون آن را پدیده ای فراگیر در همه سخنرانی و مقالات علمی می بینیم. فقط به ذکر این نکته بسنده می کنم که خلاف همه فرضیات و نظریات رایج که اولویت شایسته سالاری را انتخاب مدیران شایسته می داند، صاحب این قلم مدعی است این اولویت باید در فاز تکامل سیستمی (عصر انقلاب چهارم صنعتی) در مسیری قرار گیرد که بیش از 70 درصد کارمندان یا اعضای یک شرکت یا سازمان، مهارت های شغلی مورد نیاز برای آینده را فرا گرفته باشند تا شایسته سالاری سازمانی رخ دهد.
به هرحال مستقل از تمام یادداشت هایی که قبلاً از طریق سخنرانی یا نوشته های مبسوط توسط صاحب‌نظران این حوزه در سایت های خبری تحلیلی دامپزشکی از قبیل حکیم مهر در خصوص دامپزشکی و مسیر شغلی برای اعتلای هر چه بیشتر این حرفه تاثیر گذار ارایه شده، طرح این دو گزاره درباره انتخاب مسیر مبتنی بر شایسته سالاری در دامپزشکی فرصت مناسبی است تا به بحث و گفت و گو و بیان تجارب در این زمینه بپردازیم. بی شک فرصت خوبی مهیا شده تا با هم به پرسش هایی که در ادامه همین نوشتار می آید، بیاندیشیم و ارزیابی خود را از این موضوع داشته باشیم که: «کدام مدل یا فرمول می تواند عملکرد ما را در مسیری شایسته برای موفقیت بیشتر قرار دهد؟»
اگر مروری بر تاریخچه سه دهه گذشته سازمان دامپزشکی نمی داشتیم، شاید سخت بود مصداقی برای گزاره اول این یادداشت یعنی کاهش طول عمر شرکت ها یا حذف بعضی وظایف با واگذاری آن به صنوف دیگر بیابیم؛ اما با بررسی این تاریخچه، مصداق های بی شماری را می توان نام برد که از سازمان دامپزشکی به صنوف دیگر وابسته منتقل یا حتی در بعضی موارد حذف شده است. مهم ترین آن را می توان عرضه دارو در شبکه های دامپزشکی در سه دهه قبل نام برد که در حال حاضر توسط صنف داروخانه داران مدیریت و عرضه می شود. یا این که اقدامات درمانی دامپزشکی تقریبا به طور صددرصد به بخش خصوصی واگذار و برون‌سپاری شده است. یا این که در چند دهه قبل، قراردادهای به‌کارگیری نیرو در دامپزشکی بسته به نوع طرح های ملی تخصصی با مستخدم بسته می‌شد که به عنوان نمونه می توان از قراردادهای استخدامی طرح سل و بروسلوز نام برد. یا اینکه آیا می دانید در چند دهه قبل، شغلی با عنوان «تکنیسین مراقب دام» در سازمان دامپزشکی وجود داشته که اکنون حتی نامی هم از آن نیست؟
آیا شما هم با نگارنده موافقید که می توان اذعان کرد اگر قانون واگذاری خدمات تصدی‌گری به عنوان تکلیفی متقن وجود نداشت، شاید مدل سازی حرکت در مسیر شایسته سالاری سازمانی، کاری بس سخت‌تر از حال حاضر می بود؟
البته فراموش نکنیم یکی از روش ها یا سیستم های شایسته برای طرح مدیریت بهداشت دامی در دامپزشکی، همین حالا با واگذاری کار به بخش خصوصی در حال اجراست و بدیهی است که این سازمان می تواند با واگذاری کامل اعمال تصدی‌گری، همچنان در این مسیر پیشرو باشد؛ از جمله همین طرح ملی پیشگیری از بیماری نیوکاسل در طیور بومی را می توان به عنوان یکی از عملیات‌های چابک و شایسته در واگذاری فعالیت ها به بخش خصوصی توسط سازمان دامپزشکی نام برد.
به هر حال، در شرایطی که همگان اذعان دارند آینده شغلی برای بسیاری از رشته های دانشگاهی یا مشاغل کنونی، ناخوشایند به نظر می رسد، آیا با این گزاره موافقید که برای غلبه بر این چالش و گذر از این مرحله دشوار و حساس، ماموریت خطیر دانشکده های دامپزشکی برای ارتقای مهارت های شغلی دانش آموختگان این رشته دوچندان شده است؟ به باور من، در این مسیر شایسته است مراکز آموزشی دامپزشکی مجدانه به این امر اهتمام داشته باشند که بین مشاغل وابسته به تکنولوژی (از قبیل شیوه های نوین تشخیص آبستنی و تشخیص های پاراکلینیکی و ...) و مشاغل با وابستگی کمتر به تکنولوژی، تفکیک و تمایز ایجاد کنند تا دانش آموخته های دامپزشکی قبل از فارغ التحصیل شدن، این علوم و مهارت ها را فراگیرند. بدون شک حتماً با نگارنده هم عقیده هستید که لینک شدن آموزش دامپزشکی با مهندسی پزشکی در این مرحله از تکامل سیستمی، امری ضروری است.
با همه این اوصاف، آیا می دانید در هیچ یک از دانشکده های دامپزشکی کشور مهارت های شغلی مرتبط با حیات وحش را در برنامه های آموزشی خود لحاظ ننموده اند؟
آیا می دانید اگر مدیران و کارکنان دستگاه های حاکمیتی از جمله سازمان دامپزشکی، مهارت های شغلی متناسب با برنامه های رصد و پایش را نیاموزند، در فاز تکامل سیستمی در مسیر شایسته حرکت نخواهند کرد و امکان انحراف این سازمان ها از مسیر شایسته سالاری وجود خواهد داشت؟
آیا می دانید بر اساس یافته های مطالعاتی و توصیه های اندیشمندان، در آینده بسیار نزدیک برای داشتن سازمان یا شرکتی شایسته‌سالار، نیاز است افزون بر 70 درصد کارکنان آن، مهارت های کار با داده های آماری را فرا گرفته باشند؟ به گونه ای که در این مسیر اعلام می دارند در انقلاب مهارت های شغلی، هر شرکت یا سازمان را مبتنی بر آگاهی کارکنان آن از علم داده ها به چهار دسته شایسته (بالای 70 درصد)، در مسیر شایستگی (بین 50 تا 70 درصد)، نوظهور (25 تا 50 درصد) و فلج (زیر 25 درصد) تقسیم می کنند. با این اوصاف، یکی از مسیرهای مهم تحقق دامپزشکی شایسته، داشتن ساختاری بر مبنای علم داده هاست.
پیام شفاف این قلم نیز این است: «اگر قصد استراتژیک سازمان دامپزشکی در طراحی برنامه های راهبردی با اولویت رصد و پایش عملیات فنی است، ضرورت دارد اولویت تکامل سیستمی آن، طراحی و راه اندازی ساختارهای گزارش گیری برخط از اقدامات و فعالیت های سازمانی باشد.»
در پایان پیشنهاد می گردد کارگروهی متشکل از نمایندگان دانشکده های دامپزشکی، سازمان دامپزشکی، نظام دامپزشکی، صنوف وابسته دامپزشکی و شاخه دامپزشکی فرهنگستان علوم نشستی برای ارایه معیارهای علمی و عملی به منظور آماده سازی دامپزشکی شایسته با اولویت مهارت های شغلی جدید تشکیل شود؛ چرا که نگارنده بر این باور است دسترسی ما به به حجم گسترده ای از داده ها از قبیل رسانه های اجتماعی، مرور آنلاین و تعداد فزاینده دستگاه های تلفن همراه، شرایطی را مهیا کرده است که حرکت برنامه های مدیریتی از بالا به پایین بسیار کندتر شده است. در این شرایط، چنان‌چه برای انجام یک تصمیم استراتژیک مثل برنامه های ریشه کنی بیماری ها، واکنش سریع در قبال تصمیمات جزیره ای اتخاذ نشود، ممکن است اختلال تاکتیکی مهمی برای مدیریت این برنامه های ملی پیش آید.
از آنجایی که شایستگی ما در گرو عملکرد ماست و این عملکرد هم در گرو مهارت های شغلی ما خواهد بود، ضرورت دارد صنوف وابسته دامپزشکی نیز سیستم های عملیاتی خود را به گونه ای تکمیل کنند تا کلیه عملیات اجرایی و اقدامات فنی اکیپ های صحرایی سازمان دامپزشکی، قابلیت واگذاری به آنها را داشته باشد. دانشکده های دامپزشکی هم باید با رصد مهارت های شغلی مورد نیاز دامپزشکی در آینده، ضمن تعریف و برگزاری دوره های بازآموزی و به روز رسانی سرفصل های تحصیلی، در تکامل این فاز پیشگام شوند و سازمان نظام دامپزشکی نیز به عنوان هماهنگ کننده تعاملات بین بخشی وظایف حاکمیتی و تصدی‌گری در این برنامه استراتژیک، مشارکت و تشریک مساعی داشته باشد و به عنوان مرجع نیازسنجی مهارت های شغلی در دامپزشکی، همه ساله گزارشات متقنی را به دستگاه های ذیربط ارایه دهد.
نظر دهید